Ιούλιος του 1974 και η Χούντα καταρρέει κάτω από την εθνική και διεθνή κατακραυγή για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Οι πολιτικές δυνάμεις τις χώρας αποφασίζουν να δράσουν αποσπώντας την διαβεβαίωση του δικτάτορα Ιωαννίδη ότι ο στρατός δεν θα δε θα εμποδίσει τις πολιτικές δυνάμεις να επιτελέσουν το έργο τους.
Το απόγευμα της 23ης Ιουλίου 1974, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Στρατηγός Φαίδωνας Γκιζίκης τον οποίο είχε διορίσει η Χούντα, κάλεσε στο γραφείο του τους πιο επιφανείς πολιτικούς των δυο βασικών παρατάξεων για να αναζητηθεί το καταλληλότερο πρόσωπο που θα αναλάμβανε τη διακυβέρνηση της χώρας και θα αντιμετώπιζε την Κυπριακή Κρίση. Η αρχική πρόταση των πολιτικών ήταν η δημιουργία κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας μεταξύ του Γεωργίου Μαύρου και του Παναγιώτη Κανελλόπουλου.
Τελικά μετά την παρέμβαση του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα, ο Στρατηγός Φαίδωνας Γκιζίκης κάλεσε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ζητώντας του να έλθει στην Ελλάδα και να σχηματίσει άμεσα νέα Εθνική Κυβέρνηση.
Εν συνεχεία ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ενημέρωσε τον Βασιλέα Κωνσταντίνο για το περιεχόμενο της συζητήσεως, του ανακοίνωσε ότι θα μεταβεί στην Ελλάδα και ότι θα τον ειδοποιήσει μόλις σταθεροποιηθεί η πολιτική κατάσταση για να επιστρέψει. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος θέλοντας να συμβάλλει στην πολιτική ομαλότητα δεν επέστρεψε στην Ελλάδα.
Τη νύχτα, της 23ης προς την 24η Ιουλίου 1974, το προσωπικό αεροπλάνο του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερί Ζισκάρ ντʼ Εστέν, μεταφέρει στην Ελλάδα τον Κωνσταντίνο Καραμανλή έπειτα από τα 11 χρόνια απουσίας του στο Παρίσι.
Το ίδιο βράδυ συναντά τον Στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη και την επομένη ημέρα ορκίζεται ενώπιόν του Πρωθυπουργός της Ελλάδος.
Με την ανάληψη της Πρωθυπουργίας ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επανέφερε σε ισχύ με Συντακτική Πράξη το Σύνταγμα της 1 Ιανουαρίου 1952, χωρίς τις βασικές θεμελιώδεις διατάξεις όπου προέβλεπαν την μορφή του Πολιτεύματος ακυρώνοντας παράλληλα όλες τις νομοθετικές πράξεις που είχαν επιβληθεί από την Δικτατορία. Για την μορφή του Πολιτεύματος προκηρύχθηκε σχετικό δημοψήφισμα, το οποίο θα πραγματοποιούνταν στις 8 Δεκεμβρίου του 1974.
Στον Βασιλέα Κωνσταντίνο δεν επετράπη να έρθει στην Ελλάδα για να υποστηρίξει τις θέσεις του (και ούτε διέθετε επίσημη, οργανωμένη εκπροσώπηση), το μόνο που επετράπη στον Βασιλέα Κωνσταντίνο είναι ένα δεκάλεπτο μαγνητοσκοπημένο τηλεοπτικό μήνυμα στο οποίο απευθυνόταν στον Ελληνικό λαό.
Τελικά το 69,18% των ψηφοφόρων ψήφισε υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας ενώ το 30,82% υπέρ της βασιλευομένης. Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος εξέδωσε διάγγελμα στο οποίο δήλωσε τον σεβασμό του προς την βούληση του Ελληνικού Λαού:
«Έλληνες και Ελληνίδες. Πιστός στη διακήρυξή μου, επαναλαμβάνω ότι προέχει η εθνική ενότητα χάριν της ομαλότητας, της προόδου και της ευημερίας της Χώρας και εύχομαι ολόψυχα οι εξελίξεις να δικαιώσουν το αποτέλεσμα που προέκυψε από τη χθεσινή ψηφοφορία».
Στις 15 Δεκεμβρίου υπέβαλε την παραίτησή του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης και ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής τον ευχαρίστησε με προσωπική του επίσκεψη και εγγράφως για τις όσες υπηρεσίες προσέφερε στο έθνος. Στις 18 Δεκεμβρίου εξελέγη από τη Βουλή και ορκίστηκε ως προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Μιχαήλ Στασινόπουλος, βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας.
Διαβάστε το διάγγελμα του βασιλέως πριν το Δημοψήφισμα ΕΔΩ