Λουδοβίκος Α΄της Βαυαρίας: Ο Εστεμμένος Τυρταίος – Ελεγείες Περί Ελλάδος

 

 

«Καλύτερα πολίτης της Ελλάδας παρά κληρονόμος του θρόνου». Ποιοι άραγε γνωρίζουν ότι η περίφημη αυτή φράση ανήκει στον βασιλέα της Βαυαρίας Λουδοβίκο Α’ προτού καν αναλάβει τα βασιλικά του καθήκοντα το 1825, και πατέρα του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας Όθωνα, της δυναστείας των Βίττελσμπαχ; Φανατικός λάτρης της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας και του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ο πιο φλογερός φιλέλληνας ηγεμόνας κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, σε μια δεσποτική Ευρώπη της Ιερής Συμμαχίας που δεν ευνοούσε κανένα επαναστατικό κίνημα. Με αφορμή την επέτειο της αποδημίας του, στις 29 Φεβρουαρίου 1868, παρουσιάζουμε ένα σπάνιο βιβλίο που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1868, σε περιορισμένα αντίτυπα, που αναφέρεται στη ζωή του ελληνολάτρη άνακτος καταγράφοντας τα δοξαστικά ποιήματά του για τους Έλληνες και την Ελλάδα. Τιτλοφορείται: «O EΣΤΕΜΜΕΝΟΣ ΤΥΡΤΑΙΟΣ, ΗΤΟΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΤΗΣ ΒΑΥΑΡΙΑΣ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ Α’» σε μετάφραση και έκδοση από τον ποιητή, δημοσιογράφο και θεατρικό συγγραφέα Σοφοκλή Καρύδη (1832-1893).

Του Ιωάννη Καστρινάκη

 

 

Πρώτα όμως θα παρουσιάσουμε ένα σύντομο ιστορικό βιογραφικό του φιλέλληνα ηγεμόνα. Γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1876 στο Στρασβούργο και ήταν γιος του Μαξιμιλιανού Α’ της Βαυαρίας και της Βιλελμίνης της Έσσης Ντάρμστατ. Υπηρέτησε στο στρατό του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και διακρίθηκε στην εκστρατεία κατά της Πρωσίας (1807) και Αυστρίας (1809), αλλά παρέμενε πάντα πιστός οπαδός της ολοκληρωτικής αποδέσμευσης του μικρού καθολικού γερμανικού βασιλείου της Βαυαρίας από τη Γαλλία. Το 1810 παντρεύτηκε την πριγκίπισσα της Σαξονίας, Θηρεσία, με την οποία έκανε επτά παιδιά.

Από μικρός είχε επιδείξει μεγάλη κλίση στην ποίηση, θαύμαζε τις καλές τέχνες και ήταν προστάτης πολλών νέων καλλιτεχνών ενώ όπως προαναφέρθηκε ήταν φανατικός λάτρης της του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και πνεύματος. Έτσι με την ανάρρησή του στον θρόνο στις 13 Οκτωβρίου 1825 ξεκίνησε να υλοποιεί πολλές από τις νεανικές επιδιώξεις του στον τομέα των γραμμάτων και των τεχνών με αποτέλεσμα να καταστήσει το Μόναχο, την πρωτεύουσα της Βαυαρίας, ένα από τα πιο ξακουστά πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης. Οικοδόμησε και φιλοτέχνησε με τη βοήθεια κορυφαίων αρχιτεκτόνων και ζωγράφων της εποχής, με θαυμάσια δημόσια κτήρια, νεοκλασικού ελληνικού ρυθμού, στα οποία στεγάστηκαν το Πανεπιστήμιο, το Ωδείο, η Πινακοθήκη, η Γλυπτοθήκη κ.λ.π. σαν να ήθελε να μεταφυτεύσει την αρχαία Αθήνα στο Μόναχο.

Παράλληλα μετέτρεψε το Μόναχο σε κέντρο του παγκόσμιου Φιλελληνικού Κινήματος. Η περίφημη ρήση του, «Καλύτερα πολίτης της Ελλάδας παρά κληρονόμος του θρόνου», έδειξε καθαρά τον βαθύτατα φιλελληνικό προσανατολισμό της πολιτικής του και της γνήσιας και ανυστερόβουλης φιλίας του για το μικρό επαναστατημένο Έθνος της Βαλκανικής. Μερικές από τις έμπρακτες ενέργειες όπου αποδεικνύουν την ελληνοφιλία του Λουδοβίκου είναι οι ακόλουθες:

Η ίδρυση των πρώτων φιλελληνικών Κομιτάτων στη Βαυαρία

Η αποστολή υπέρογκων ποσών, για την εποχή εκείνη, προς διατήρηση και σωτηρία της Ελληνικής Επανάστασης. Αρχικά προσέφερε 20.000 φιορίνια, ανώνυμα, ως χρήματα που προέρχονται «από έναν παλιό φίλο των Ελλήνων», σε ταμείο που άνοιξε στο Μόναχο μετά από έκκληση του, ενώ αργότερα απέστειλε στον Ελβετό τραπεζίτη Εϋνάρδο 435.000 φράγκα, για την απελευθέρωση των γυναικόπαιδων που μετά την καταστροφή του Μεσολογγίου είχαν πέσει στα χέρια των Τούρκων και θα πουλιόνταν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.

Η προσφορά πρόνοιας προς τα ορφανά των επαναστατών. Τριάντα από αυτά μεταφέρθηκαν στο Μόναχο και η πολιτεία ανέλαβε την εκπαίδευση τους. Ανάμεσα τους βρίσκονταν τα παιδιά σημαντικών ηρώων της επανάστασης, όπως των Ανδρούτσου, Μπότσαρη, Καραϊσκάκη, Μαυρομιχάλη, Κανάρη, Μεταξά, Τζαβέλλα και Κριεζή. Για το σκοπό αυτό συνέβαλλε στην ίδρυση του Φιλελληνικού Λυκείου στο Μόναχο.

Η αποστολή στην Ελλάδα 12 ανωτέρων Βαυαρών αξιωματικών, οι οποίοι μισθοδοτούνταν κανονικά και επίσημα από το κρατικό ταμείο του Μονάχου, ως συμβούλους προς βοήθεια συγκρότησης και εκπαίδευσης τακτικού ελληνικού στρατού.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, ο Λουδοβίκος αφιερώνεται στη μνημειακή αποτύπωση της Ελληνικής Επανάστασης στέλνοντας στην Ελλάδα το μεγάλο ζωγράφο της εποχής Peter Von Hess, για να εμπνευστεί από τα πεδία στα οποία εκτυλίχθηκαν οι σημαντικότερες μάχες της Ελληνικής Επανάστασης και να απεικονίσει τον ηρωικό αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία.

Το Μάιο του 1832 αποδέχεται την προσφορά του στέμματος για τον ανήλικο δευτερότοκο γιό του Όθων ως βασιλέα της Ελλάδος ενώ το 1836 κατά την επίσκεψη του στην Ελλάδα επιβλέπει την οικοδόμηση των πρώτων ανακτόρων, τη σημερινή βουλή, τα οποία χρηματοδοτεί ο ίδιος. Τον Μάρτιο του 1848 αναγκάζεται σε παραίτηση υπέρ του γιου του Μαξιμιλιανού του Β’ εξαιτίας της παράνομης ερωτικής του σχέσης με την καλλονή χορεύτρια ισπανικών χορών Λόλα Μοντέζ αλλά και τις καταγγελίες εις βάρος του για τη χορήγηση από το βαυαρικό κρατικό ταμείο, χωρίς την έγκριση της βουλής, της τρίτης δόσης του δανείου ύψους 20.000.000 φράγκων προς ενίσχυση των οικονομικών της Ελλάδας που οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν υποχρεωμένες να δώσουν και είχαν αρνηθεί. Έκτοτε μετά την εκθρόνισή του και την εγκατάλειψη από την ερωμένη του, έζησε απομονωμένος και αφοσιωμένος στα φιλολογικά και συγγραφικά του ενδιαφέροντα. Απεβίωσε στη Νίκαια της Γαλλίας στις 29 Φεβρουαρίου 1868 και τάφηκε στο ναό του Αγίου Βονιφατίου στο Μόναχο.

 

Ας δούμε όμως μερικούς στίχους από τα ποιήματα-ελεγείες του Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας που απευθύνονται «Προς την Ελλάδα και τους Έλληνες» τα οποία γράφτηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και ουσιαστικά υμνούν τη δόξα και το κλέος του αγωνιζόμενου Ελληνικού Έθνους.

 

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

(Το έαρ του 1821)

Η Αυγή τας πορφυρίνους τ’ ουρανού ανοίγει θύρας

Και χρυσίκομος ο Φοίβος διφρηλάτης ανεβαίνει

Με την δάδα εις τας χείρας

Η Σελήνη έμπροσθέν του ωχριά μακρυομένη,

Διαλύεται το σκότος το επί αιώνας θάπτον

Την ευγενεστέραν πλάσιν εν τη χώρα της ευκλειάς.

Διαρρήγνυνται οι τάφοι και με μέτωπον αστράπτον

Η Ελλάς από τον ύπνον ανορθούται της δουλείας.

Η Ελλάς, ήτις υπήρξε των εθνών ο στρατιώτης,

Και εστράφ’ εις τα οπίσω έντρομος η βαρβαρότης.

………………………………………..

Μ’ αναμνήσεις του μεγάλου και λαμπρού σου παρελθόντος

Ας σε περιβάλλη τ’ όναρ των ομηρικών σου χρόνων,

Και η δόξα του παρόντος

Ας φωτίζει εν θριάμβω τον ηρωικόν σου θρόνον,

Ότι θαυμαστόν υπήρξεν εν τω κόσμω και γενναίον

Η παρήγαγον οι θεοί της ποιήσεως ανθώνες,

Ότι ευγενές και θείον, ότι μέγα και ωραίον,

Βλαστοί ήσαν ειδικοί σου, ειδικοί σου ήταν κλώνες.

……………………………………..

Ω πατρίς του Μιλτιάδη, του Αισχύλου και Φειδίου!

Η ενδοξοτάτη μήτηρ των τεχνών των αμιμήτων΄

Θαυμασμέ της υφηλίου

Και περιτρανής καθέδρα των Μουσών και των Χαρίτων.

…………………………………………

Δεύτε πάντες εις τα όπλα! Δεύτε Έλληνες γενναίοι!

Τεκν’ αθάνατα της Σπάρτης, πολεμείτ’ επί της χέρσου

Χώρας σας, ως οι αρχαίοι!

Τάφον δότε και του Τούρκου, ωε εδώκατε του Πέρσου,

Και τα κόκκαλα η γη σας ας ενώση αμφοτέρων.

Δεύτε, παίδες της Ελλάδος! εις την ένδοξόν σας πάλην

Γόνοι άξιοι δειχθήτε των ενδόξων σας πατέρων.

Η πατρίς υμών των φώτων θα γενή εστία πάλιν,

Και εις έθνη θ’ αναλάμψη κι ελευθέρας πολιτείας

Ο Σταυρός ο τροπαιούχος της Αγίας σας Σοφίας.

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ

Εις τους στόνους της μητρός σας, Ελληνόπαιδες στραφήτε

Και τα στήθη της ιδέτε! σπαίρουν από τας βασάνους!

Εις τα όπλα! Σας φωνάζει, τον σταυρόν υψούσα ίτε!

Ίτε, παίδες των Ελλήνων, δάφνης πλέξατε στεφάνους

…………………………………..

Έλληνες! Ετον Θεόν σας, εις Αυτόν προσηλωθήτε!

Εις τους κρότους και κινδύνους του γενναίου σας αγώνος

Τον βραχίονα Εκείνου μόνον επικαλεσθήτε

Και τα στίφη θα σκορπίση του εχθρού του αλαζόνος.

ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ

Έλληνες, από τον κόσμον όλον καταλελειμένοι,

Πολεμείτ’ εφ’ όσον αίμα εις τας φλέβας υμών μένει!

Των χειρών σας ας φωτίζη τους δαυλούς εις τας θάλασσας

Κ’ εις τα όρη τας μαχαίρας

Το λυκόφως της εσπέρας

Το φωτίζον και τα τόσα ένδοξα ερείπια σας.

Την γην όπου παν ωραίον εγεννήθη, και μεγάλαι

Η σοφία και αι τέχναι ανεβλάστησν το πάλαι

Την φωτίσασν τον κόσμον, πρέπει τώρα της δουλείας

Να καλύπτη η νεφέλη

Και εκείθεν ν’ ανατέλλη

Αιματόφυρτον το άστρον των αγρίων της Κασπίας.

………………………………………………….

ΕΥΧΗ

(Την ημέραν των γενεθλίων μου κατά το τριακοστόν έβδομον έτος της ηλικίας μου)

Επίτρεψον, ω Ύψιστε! ο ήδη ανατέλλων

Και χαιρετών με ήλιος διά λαμπρών ακτίνων,

Να μ΄ αναγγείλη σήμερον λαμπρόν επίσης μέλλον

Της τύχης των Ελλήνων!

ΤΑ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εις σε αρμόζει τ’ ουρανού το χρώμα ως ταινία,

Όν με θυσίας σου πολλάς

Απολαμβάνεις, ω Ελλάς,

Και του οποίου πάσχουσα είχες γενή αξία.

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

(Το τρίτον έαρ της αναγεννήσεώς της)

Με της ελευθερίας σου το φως εστολισμένη,

Ιδού Ελλάς! η άνοιξις σε χαιρετά και πάλιν,

Χαρμόσυνος εις τα βουνά ο Φοίβος αναβαίνει

Και φέγγει με τη δάδα του την ένδοξον σου πάλην.

Ο ουρανός τα άσματα ακούων των υιών σου,

Δικάζει άνωθεν, Ελλάς, και κρίνει τον εχθρόν σου

………………………………………………….

ΑΣΜΑ ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΟΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ

Το φθινόπωρον και πάλιν, ιδού, εύθυμον προκύπτει

Και τα φύλλα η πνοή του μαρμαρένια καταρρίπτει.

Της αμπέλου πρασινίζει ο βλαστός, και τον ζωμόν της

Ο θεός της μας προσφέρει,

Το ποτήρι εις το χέρι,

Κ’ εις υγείαν της Ελλάδος και των Ελευθερωτών της!

Φλόγες λάμπουν εν μέσω θριαμβευτικών παιάνων.

Εις την θάλασσαν τους στόλους πυρπολούν των Μουσουλμάνων

Εις τα στήθη των Ελλήνων πάσα του πολέμου φάσις

Την χαράν επαναφέρει.

Και το δεύτερον’ ς το χέρι,

Κ’ εις υγείαν των ηρώων της ξηράς και της θαλάσσης!

………………………………………………….

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

(Εις το τέταρτον έτος της ελευθερίας της)

Τας πεδιάδας σου ορμά να ανάψη λευγαλέα

Νέα, Ελλάς, πυρκαιά,

Και νέα φθάνει στρατιά

Με πτώματα και όπλα της να τας σκεπάση νέα.

……………………………………………..

Σβύν’ ήδη η ημισέληνος και την ψυχήν υψώνει

Ο νικηφόρος και αβρός

Εις σε υψούμενος Σταυρός,

Και οι λαμπροί σου, ω Ελλάς, επανακάμπτουν χρόνοι.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΤΩΣΙΝ ΤΩΝ ΨΑΡΩΝ

Τα Ψαρά, ο της Ελλάδος προμαχών κατεκλονίσθη!

Τον εκτύπησ’ επισκήψας ο φλογώδης κεραυνός

Αλλά μόλις η νεφέλη, που τον έμεσεν εσχίσθη,

Και ανέλαμψεν εκ νέου εύδιος ο ουρανός.

………………………………………………..

      Υπέρ πάσαν άλλην νήσον, νήσος των Ψαρών, υψούσαι,

Ανυψούσαι, ναι, διότι έπεσες ηρωϊκώς,

Και μαζί, γυναίκες, άνδρες και νεάνιδες ανθούσαι,

Επηδήδατε εις μίαν φλόγα θριαμβευτικώς.

Εις τον βράχον σου οι Τούρκοι, αντί πλούτου και παρθένων,

Οι λησταί, δεν εύρον άλλα ειμή τάφον ανοιγμένον!

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ

(Το έαρ του 1825)

Εις την μάχην, εις την μάχην! δεύτε Έλληνες γενναίοι!

Τον μακρόν εκείνον πόθον, όστις την ψυχήν σας καίει,

Ο αγών σας ιδού στρέφει

Άγετε! Ιδού, η δόξα της Ελλάδος επιστρέφει.

Κρότοι πλέον δεν ηχούσιν, αλλ’ ευχαί υψούνται μόνον,

Της ελευθερίας μόνοι ανεγείρετε τον θρόνον.

…………………………………………….

ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ

(Μετά την εισβολήν του Ιμβραΐμ εις την Πελοππόνησον)

Παίδες της ελευθερίας και της πίστεως οπλίται!

Θάρρος έχετε εις μόνον τον Θεόν που προσκυνείτε,

Και της αντιλήψεώς του άξιοι φανήτ’ εκ νέου.

Άλλ’ ενθυνηθήτε πάντες ότι μόνον του γενναίου

Την σημαίαν προστατεύει,

Και η νίκη ότι μόνον τον επίμονον βραβεύει.

………………………………………………….

ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΥΡΠΟΛΗΣΙΝ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΠΛΟΙΩΝ

Του Κανάρ’ η δας τον στόλον πυρπολεί των Μουσουλμάνων

Και των ουρανών ο θόλος εις τα σκότη κοκκινίζει,

Με τας φλόγας του εν μέσω θριαμβευτικών παιάνων,

Ήρως, την ελευθερίαν της Πατρίδος του φωτίζει.

Τέκνα του Χριστού γενναία! ο Θεός είνε μαζή σας.

Πολεμείτε του Μωάμεθ τα μεγαλαυχούντα σμήνη!

Εις τους μέλλοντας αιώνας θέλουν ζησ’ οι θρίαμβοί σας,

Των δε Τούρκων κ’ εις εκείνους και εις τούτων η αισχύνη!

…………………………………………………

ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΙΝ ΤΟΥ ΝΕΟΚΑΣΤΡΟΥ

Και το Νεόκαστρον! Εμπρός! εν, εν κατ’ έτος θύμα,

Ώστε οι Έλληνες ομού

Διά τινός κοινού δεσμού

Προς τον σκοπόν το τελικόν να φέρωσι το βήμα!

…………………………………………………

ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ

(Τον Απρίλιον του 1826)

Ας αγριούνται καθ’ ημών των Τούρκων η αγέλη,

Ο κόσμος ας σας σκευωρή, αντί να σας συνδράμη.

Εγκαρτερείτε, Έλληνες! του Πλάστου η παλάμη

Από το σκότος έπλασε το φώς όπου μας στέλλει.

Είδε και τώρα ο Θεός την πίστιν σας μεγάλην,

Και θελ’ εις θρόνον η Ελλάς ανάσσης να καθήση

Εν’ μέσω πάλιν των εθνών το σκήπτρον να κρατήση,

Κ’ εις παν ωραίον κ’ υψηλόν να ην’ η πρώτη πάλιν.

………………………………………………..

ΘΡΗΝΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

(Το έαρ του 1826)

Αδελφοί! εν τη ιδία κολυμβήθρα βαπτισμένοι!

Τα καλά υμείς του βίου απολαύετε! Κανείς σας

Και υπέρ των σφαζομένων αδελφών σας δεν προβαίνει

Υπέρ του Σταυρού ως τώρα μάχονται οι αδελφοί σας!

…………………………………………..

ΕΙΣ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑΝ ΠΑΡΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΛΩΣΙΝ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ

Ένδοξον είχες την τύχην, ως καμμία πόλις άλλη!

Ποτέ νίκη δεν υπήρξεν ως η πτώσις σου μεγάλη,

Η πυρά των υπονόμων ανυψώθη ως φανός σου,

Και εφώτισε το ύψος της αποθεώσεώς σου.

Των εχθρών τα όπλα όχι, οχ’ η δύναμις κ’ εκείνα,

Αλλ’ η ερινύς του Άδου σε κατέστρεψεν, η πείνα.

Οι γενναίοι πρόμαχοί σου προσεφέρθησαν θυσία,

Αλλ’ η φήμη των θα ζήση και θα μείνη αιωνία.

……………………………………….

Του Μεσολογγίου ήδη κατεθραύσατε τας θύρας

Και εισήλθατε, ανδρειοί, με τα όπλα εις τας χείρας!

Ο Θεός σας βλέπει, κύπτων, από τον λαμπρόν του θρόνον,

Μεσολλόγγι! δόξης ίσης

Με τας τόσας αναμνήσεις

Και την δόξαν των ηρώων των αρχαίων σου αιώνων!

……………………………………………..

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1: Στο βιβλίο, 82 σελίδων, «Ο ΕΣΤΕΜΜΕΝΟΣ ΤΥΡΤΑΙΟΣ» εκτός από τα ποιήματα του Λουδοβίκου Α’ περιέχεται και ονομαστικός αλφαβητικός κατάλογος των συνδρομητών του βιβλίου ανά πόλη της Ελλάδος καθώς και μία ελεγεία του συγγραφέα για τον θάνατο του Λουδοβίκου.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2: Ο Τυρταίος, ήταν αρχαίος Έλληνας ελεγειακός ποιητής, καταγόμενος από τις Αφιδνές της Λακεδαίμονος (σημερινό Δαφνί ) και έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ. Έγραψε κυρίως πολεμικές ελεγείες δηλαδή ποιήματα με στίχους που βοηθούσαν στην εξύψωση του μαχητικού πνεύματος των στρατιωτών στο πεδίο της μάχης τονίζοντας τη στρατιωτική τιμή και αγάπη προς την πατρίδα.