Του Νίκου Παπακωνσταντίνου
«Προίκα στην Παιδεία, όχι στη Σοφία!»
Είχε γίνει θεσμός να προικοδοτούνται και από το Κράτος οι βασιλοπούλες που παντρευόντουσαν. Στα 100 χρόνια της Ελληνικής Δυναστείας, προικοδοτήθηκαν άλλες πέντε βασιλοπούλες, η Σοφία ήταν η έκτη και τελευταία. Με τις αντιλήψεις της εποχής, οι κόρες του Βασιλιά, γεννημένες και μεγαλωμένες στην Ελλάδα, με τον γάμο τους που θα ήταν σίγουρα με κάποιο ξένο πρίγκιπα, θα έφευγαν για πάντα απ’ εδώ, για να ζήσουν σε μια ξένη χώρα, να λάμψουν σε μια άλλη Αυλή και γιατί όχι, ακόμα καλύτερα, να βασιλέψουν σ’ ένα άλλο Βασίλειο! Όσο καλύτερος ήταν ο γαμπρός τόσο το καλύτερο για την φήμη της Βασιλικής μας Οικογένειας, αλλά και όλης της Χώρας.
Αλεξάνδρα
Η πρώτη βασιλοπούλα που προικοδοτήθηκε ήταν η Αλεξάνδρα, η μεγαλύτερη από τις δυο κόρες του Γεωργίου Α’ και της Όλγας. Στις αρχές του 1889 ανακοινώθηκαν οι αρραβώνες της με τον Μεγάλο Δούκα Παύλο της Ρωσίας, γιο του τσάρου Αλέξανδρου Β’. Τι τιμή και υπερηφάνεια για την Ελλάδα, η Αλεξάνδρα θα έλαμπε στα Παλάτια των τσάρων κι όλοι θα θαύμαζαν την ωραία ελληνίδα πριγκίπισσα! Η Αλεξάνδρα ήταν ιδιαίτερα αγαπητή μεταξύ του ελληνικού λαού, κυρίως λόγω της ομορφιάς της και της απλότητας της. Ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης νομοθέτησε την προικοδότηση της πριγκίπισσας και ήταν ο πρώτος που ξεκίνησε τον θεσμό της προικοδότησης στις βασιλοπούλες. Το ποσό ήταν 400.000 δραχμές. Δεν υπήρξαν αντιρρήσεις γι’ αυτήν την ενέργεια του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης, παρά μόνο κάποιοι σατιρικοί στίχοι του Γεωργίου Σουρή:
Το κακό ήταν ότι η βασιλοπούλα εκείνη πέθανε στα εικοσιένα της χρόνια, φέρνοντας στον κόσμο τον Δημήτριο, το δεύτερο παιδί της.
Μαρία
Η δεύτερη βασιλοπούλα που προικοδοτήθηκε ήταν η Μαρία η μικρότερη από τις δύο κόρες του Γεωργίου Α’ και της Όλγας. Παντρεύτηκε στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου, στο Φρούριο της Κέρκυρας, την άνοιξη του 1900, τον Μεγάλο Δούκα Γεώργιο Μιχαήλοβιτς της Ρωσίας. Προικοδοτήθηκε τότε από το Κράτος με 400.000 δραχμές, όπως και η αδερφή της.
Ελένη, Ειρήνη, Αικατερίνη
Από τις κόρες του Κωνσταντίνου και της Σοφίας, η Ελένη παντρεύτηκε τον Μάρτιο του 1921 τον διάδοχο Καρόλ της Ρουμανίας και πήρε κρατική προίκα 1.025.600 δραχμές, (επί βασιλείας του πατέρα της), η Ειρήνη παντρεύτηκε τον Ιούλιο του 1939 τον Αιμόνε, δούκα του Σπολέτο και πήρε κρατική προίκα 5.488.220 δραχμές, (επί βασιλείας του αδερφού της Γεωργίου Β’) και η Αικατερίνη παντρεύτηκε τον Απρίλιο του 1947 τον Άγγλο ταγματάρχη Ρίτσαρντ Μπράντραμ και πήρε επίσης κρατική προίκα (επί βασιλείας του αδερφού της Παύλου).
Στην φωτογραφία οι τρεις πριγκίπισσες έχουν στη μέση τον πρωτεξάδερφό τους Μεγάλο Δούκα Δημήτριο της Ρωσίας, τον γιο της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας. Ούτε οι πριγκίπισσες γνώρισαν ποτέ την θεία τους, ούτε ο Δημήτριος την μητέρα του!
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1961 αναγγέλθηκαν επίσημα οι αρραβώνες της πριγκίπισσας Σοφίας με τον ισπανό πρίγκιπα Χουάν-Κάρλος. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής έστειλε στους Βασιλείς, στη Λωζάννη, το ακόλουθο συγχαρητήριο τηλεγράφημα:
Η Βασιλική Οικογένεια, για τελευταία φορά όλα τα μέλη της μαζί, βρισκότανε σε περιοδεία στη Στερεά Ελλάδα. Οι φωτογραφίες μας είναι στις 13 Μαρτίου 1962 στην Λαμία.
Στην πρώτη φωτογραφία, στην πλατεία Ελευθερίας, ο Βασιλεύς Παύλος και ο διάδοχος Κωνσταντίνος χαιρετούν ενώ ανακρούεται ο Εθνικός Ύμνος. Στην δεύτερη φωτογραφία η πριγκίπισσα Σοφία και πίσω της η πριγκίπισσα Ειρήνη χαιρετούν τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου της πόλης. Η Σοφία κρατά ένα μπουκέτο λουλούδια που μια Λαμιώτισσα έκοψε από τον κήπο της και της τα προσέφερε με όλη της την καρδιά μαζί με τις ευχές της για ευτυχία στην καινούργια της ζωή.
Την επομένη, 14 Μαρτίου, κι ενώ στην Βουλή άρχιζε η συζήτηση για το νομοσχέδιο για την προίκα της, η πριγκίπισσα Σοφία συνέχισε μόνη της την περιοδεία σε ορισμένα χωριά της περιοχής. Η φωτογραφία μας είναι στον Άγιο Γεώργιο της Φθιώτιδας, δίπλα στον Σπερχειό ποταμό, στους πρόποδες του Βελουχιού. Δεν είναι φωτογραφία από τα μεγάλα Φωτογραφικά Πρακτορεία των Αθηνών, είναι φωτογραφία από τον φωτογράφο του χωριού! Η πριγκίπισσα ακούει με μεγάλη προσοχή τα θερμά λόγια με τα οποία την καλωσορίζει ο δάσκαλος Γιάννης Μακρής. Δίπλα του ο πρόεδρος της κοινότητας Βασίλης Κακογιώργος. Είναι από τις φωτογραφίες που φύλαξαν οι ίδιοι, μετά τα παιδιά τους και τώρα τα εγγόνια τους: «Ο παππούς με την πριγκίπισσα!»
Οι συζητήσεις στη Βουλή για το σχέδιο νόμου «περί προικός της βασιλόπαιδος Σοφίας» ήταν έντονες και κράτησαν τρεις μέρες.
Η θέση της Αριστεράς ήταν απροκάλυπτα αντιβασιλική. Ο εκπρόσωπος της ΕΔΑ, Ι. Παπαδημητρίου υποστήριξε ότι είναι απαράδεκτη πρόκληση να δίνει η Κυβέρνηση προίκα στον Δον Χουάν Κάρλος και συγχρόνως να δηλώνει ότι δεν αναπροσαρμόζει το μισθολόγιο. Παράλληλα με το θεσμό της προίκας, ο Ι. Παπαδημητρίου πρότεινε και την κατάργηση και όλων των βασιλικών ιδρυμάτων.
Στην αγόρευσή του, ο Σπύρος Θεοτόκης, υπουργός των Οικονομικών και εισηγητής του νομοσχεδίου επισημαίνει ότι αποτελεί σφάλμα ο συσχετισμός του θεσμού της προίκας με το ειδικό θέμα της υφής του νομοσχεδίου, αναφέρεται στο προηγούμενο της προικοδοτήσεως πέντε πριγκιπισσών, από το 1889, και υπογραμμίζει ότι το έθιμο δεν δημιουργήθηκε μόνο για λόγους υπερηφάνειας και ευθιξίας του ελληνικού λαού, αλλά και γιατί το ελληνικό Στέμμα δεν έχει περιουσία αξιόλογη και δεν μπορεί να αναλάβει το βάρος της προικοδοτήσεως. Στην συνέχεια αναφέρει ότι το ποσό της επιβαρύνσεως είναι περιορισμένο και οπωσδήποτε μικρότερο από τις προηγούμενες περιπτώσεις και συνεχίζει με την παρατήρηση ότι «και η ΕΚ αν ευρίσκετο εις την αρχήν, το ίδιον θα έπραττε». Καταλήγει δε επισημαίνοντας ότι εάν γίνει τώρα, για την πριγκίπισσα Σοφία, διακοπή του εθίμου, αυτό μπορεί να θεωρηθεί αρνητικό για το πρόσωπό της, ενώ ίσως στο μέλλον την περιμένουν υψηλά καθήκοντα στην καινούργια πατριδα της!
Τις μέρες εκείνες διαδραματιζόταν κι ένα παρασκήνιο με πρωταγωνιστή τον Αριστοτέλη Ωνάση. Ήταν άγνωστο για χρόνια, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έχει δημοσιεύσει τις σχετικές επιστολές στο «Αρχείο» του, νομίζω όμως ότι δεν έχει δοθεί η προσοχή και η δημοσιότητα που πρέπει.
Αμαλία Καραμανλή, Αριστοτέλης Ωνάσης, Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Με αφορμή τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης για την προικοδότηση της Σοφίας και το σχετικό θόρυβο που δημιουργήθηκε γύρω από το θέμα και στο εξωτερικό, ο επιχειρηματίας Α. Ωνάσης θα αποστείλει, στις 8 Μαρτίου, προς τον Κ.Καραμανλη, την ακόλουθη επιστολή:
Πράγματι, τρεις ημέρες αργότερα, ο Καραμανλής παρέδωσε την υπ’ αριθμ. 76735 επιταγή στον αντιπρόσωπο του Ωνάση, Μ. Τόμπρα.
Ο Αριστοτέλης Ωνάσης ήταν καλεσμένος και παρέστη στους πριγκιπικους γάμους στη Μητρόπολη Αθηνών. Το δώρο του στη νύφη ήταν γουναρικά ζιμπελίνα! Λίγα χρόνια μετά, η Σοφία αποφάσισε να μη ξαναφορέσει γουναρικά κι έτσι το πολύτιμο δώρο του Ωνάση χρησιμοποιήθηκε πολύ λίγο. Στην φωτογραφία μας τον βλέπουμε αριστερά, στα σκαλιά της Μητρόπολης, δίπλα του είναι ο Υπουργός Οικονομικών Σπύρος Θεοτόκης και αμέσως μετά ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Ξενοφών Ζολώτας. Ο Ωνάσης ήταν μόνος του. Το 1962 ήταν με την Μαρία Κάλλας, με τα ήθη όμως της εποχής δεν ήταν δυνατόν να προσκληθεί κι εκείνη χωρίς να είναι νόμιμη σύζυγος. Αντιθέτως ήταν καλεσμένη η πρώην σύζυγός του Τίνα Λιβανού, με τον τότε σύζυγό της, τον μαρκήσιο του Μπλάντφορντ. Στην παρακάτω φωτογραφία την βλέπουμε την προπαραμονή του γάμου να προσέρχεται στην «Μεγαλη Βρετανία», από την είσοδο της οδού Πανεπιστημίου, στο κεφάτο πάρτυ που έδωσε ο διάδοχος Κωνσταντίνος προς τιμήν των γάμων της αδερφής του.
Θα κλείσουμε το κεφάλαιο Ωνάσης με μια φωτογραφία μεταγενέστερη από την εποχή που περιγράφουμε. Εμφανίζει τον Αριστοτέλη Ωνάση να χαιρετά τον Βασιλιά Κωνσταντίνο και την Βασίλισσα Άννα-Μαρία.
Το σύνθημα «Προίκα στην Παιδεία, όχι στη Σοφία» ακουγόταν συχνά στις διάφορες φοιτητικές συγκεντρώσεις. Η διεκδίκηση πόρων για την Παιδεία είναι απόλυτα κατανοητή διεκδίκηση, και η χρηματοδότηση της Παιδείας είναι η καλύτερη επένδυση για το μέλλον της χώρας και του λαού της. Δεν ισχύει όμως αυτό που αφήνουν να φανεί οι εμπνευστές του συνθήματος: προίκα θα πάρει ή η Σοφία ή η Παιδεία, κι εφ’ όσον την πήρε η Σοφία η Παιδεία έμεινε χωρίς προίκα, χωρίς χρηματοδότηση!
Μέχρι και σήμερα, ο μύθος για την «μεγάλη προίκα»που η Ελλάδα έδωσε στη Σοφία, καλά κρατεί. Ο σκιτσογράφος της «Καθημερινής» Ανδρέας Πετρουλάκης, με ωραία σατιρική διάθεση, εμφανίζει τον Μανώλη Γλέζο, που την εποχή εκείνη διεκδικούσε τα πάντα, να εμφανίζεται στον Χουάν-Κάρλος και να του ζητά πίσω την προίκα της Σοφίας!
Θα τελειώσω το άρθρο αυτό με μερικές φωτογραφίες από το ελληνικό παρελθόν της πριγκίπισσας Σοφίας. Δεν διάλεξα από τις «βασιλικές στιγμές» της ζωής της εδώ, διάλεξα από τις συχνές επαφές της με τους απλούς, φτωχούς και περήφανους Έλληνες, που την αισθάνθηκαν κοντά τους, που την προίκισαν από το υστέρημα τους, που παρακολούθησαν με καμάρι την ζωή της στην Ισπανία, που ανησύχησαν και ανησυχούν για τα προβλήματα της.
Τατόι.
Λάβαρα Έβρου
Ο Σπύρος Μαρκεζίνης γράφει: «Η Πριγκίπισσα Σοφία κληρονόμησε τις αρετές της μητέρας της, Βασίλισσας Φρειδερίκης, αλλ’ απέφυγε τα λάθη της, κατορθώνοντας και να αναγνωριστεί και να καταστεί δημοφιλής.»
Με φορεσιά από την Κάρπαθο των Δωδεκανήσων
Μέτσοβο, 1955
Στο Κέντρο Βρεφών Μητέρα.
Περιποιείται μόνη της, με βάμμα, την κακοφορμισμένη πληγή στο γόνατο του φτωχοντυμένου αγροτόπαιδου. Ψύχραιμη, ενώ ακόμη και η μάνα κοιτάζει με αποστροφή. Συνηθισμένη σκηνή από τις περιοδείες της και στα πιο απομακρυσμένα χωριά της ελληνικής επαρχίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
6. Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος, Σπ. Β. Μαρκεζίνη, Τόμος Τρίτος, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, 1994.
Φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του κυρίου Παπακωνσταντίνου τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για την συνεργασία.
Share On Facebook
Tweet It
